جامعه شناسی جنایی

جرم شناسی به دلیل آنکه علم نوپاست و در کشور ما نیز مورد بی مهری قرار گرفته است مطالعات اندکی در مورد آن صورت گرفته است . جامعه شناسی جنایی نیز که یکی از شاخه های تخصصی جرم شناسی است از همین مشکل رنج می برد . لذا مطالب ارائه شده در کلاس ، اصل خواهد بود ولی کتاب آسیب شناسی اجتماعی ( هدایت 1 ـ ستوده ـ )و جامعه شناسی انحراف ( دکتر شیخاوندی ـ انتشارات محقق) . و مبانی جرم شناسی دکتر کی نیا جلد دوم بخش اول نیز جزء منابع کمکی خواهند بود.

جامعه شناسی علمی است که مطالعه ی پدیده های اجتماعی را به عهده دارد  ، هر آنچه که در محیط پیرامونی انسان قرار دارد مانند تاریخ ، فرهنگ ،هنر ، مذهب ، خانواده ، صدا و سیما ، ارتش و به طور کلی کلیه نهادهای موجود در جامعه را مورد مطالعه قرار می دهد.

جامعه شناسی علمی است که زندگی گروهی و جمعی بشر را مورد کنکاش قرار می دهد.

 جایگاه جامعه شناسی:

علوم در یک تقسیم بندی کلان به علوم طبیعی و علوم انسانی تقسیم می شوند . علوم طبیعی دانش هایی هستند که اساس آنها مشاهده و تجربه است . شکوفایی علوم طبیعی مقدم بر علوم انسانی است . جامعه شناسی یکی از علوم اجتماعی است . سایر علوم اجتماعی مانند روان شناسی ، اقتصاد ، تاریخ و ... است که هر کدام رسالت خاصی را به عهده دارند . اما عموماً قلمرو مطالعاتی آنها جامعه است . می دانید که جامعه هیأتی است مرکب از تعداد کثیری زن و مرد ، پیر و جوان که دارای باورها ، ارزش ها و اعتقادات غالباً مشترکی هستند و مطابق قرارداد اجتماعی ، زندگی جمعی پیشه نموده اند تا نیازهای خود را در این رهگذر رفع نمایند.

 تاریخ جامعه شناسی:

جامعه شناسی جوان ترین دانش علوم اجتماعی است . در حقیقت پیدایش این علم به سال 1838 میلادی برمی گردد . این اصطلاح را اولین بار اگوست کنت در سال مذکور به کار برد . بعد از ایشان که  پدر جامعه شناسی لقب گرفت . دانشمندان بزرگی مانند دورکیم ، اسپنسر ، ماکس وبر و دیگران در تکامل جامعه شاسی بسیار کوشیده اند .

 تعریف جامعه شناسی جنایی و جایگاه آن:

آیا جامعه شناسی جنایی زیر مجموعه جامعه شناسی است یا جرم شناسی؟ در جامعه شناسی هم . کاوش پیرامون کشف بسترهای اجتماعی جرم زا صورت می گیرد . لذا شاخه ای از این علم ـ جامعه شناسی ـ تحت عنوان آسیب شناسی ( social pathology ) به بررسی ناهنجاری ها و انحرافات اجتماعی می پردازد . آسیب شناسی از نظر لغوی از علوم زیستی ، پزشکی گرفته شده است . در علوم پزشکی این اصطلاح به منزله تشخیص بیماری های ارگانیسم زنده است ( شناسایی بیماری ) . به هر حال موجود زنده به دلیل زنده بودن ممکن است با برخی آسیب ها مواجه شود و حیات خود را حتی از دست دهد . مبنای نامگذاری این شاخه از جامعه شناسی به آسیب شناسی اجتماعی ، نظریه ی اندام وارگی یا جاندارای جامعه است.

مطابق این نظریه ، جامعه همچون یک موجود زنده در نظر گرفته می شود و کارکردهای آن با قیاس های زیست شناسی صورت می گیرد . حتی منتقدان به این نظریه می گویند ، همان طور که بدن انسان در سلول های زنده و متعدد تشکیل شده ، جامعه نیز مرکب از اعضای متعدد است . تشابه جامعه به یک موجود زنده در میان اندیشمندان قدیم هم وجود داشت . خصوصاً افلاطون بر همین معنا ، جامعه را دارای سر ( زمامداران ارباب قدرت ) قلب ( نظامیان ) و شکم ( تولیدکنندگان ) فرض می نمود . با ظهور جامعه شناسی و تحت تأثیر علوم زیستی و پزشکی جرم ـ بیماری حیات سالم جامعه، شناسایی شده لذا آسیب شناسی اجتماعی پدیدار گشت.

قلمرو مطالعاتی آسیب شناسی اجتماعی مطالعه بی نظمی ها ، کجروی ها و جرایم در جامعه به منظور کشف بسترهای جرم زا و خنثی سازی آنهاست .

جامعه شناسی جنایی در محدود مطالعاتی کدامیک از علوم است ؟. بدواً بایستی جامعه شناسی جنایی را از جامعه شناسی کیفری متفاوت است . جامعه شناسی کیفری عبارت است از مطالعه کارکرد ـ ساختار و نهادهایی که در امر عدالت کیفری دخیل هستند . مثلاً نهاد دادسری چیست ؟. چگونه تشکیل می شود؟ . پلان کاری آن چه طوری تشکیل شده است اما جامعه شناسی جنایی در راستای پیگیری اهداف علم جرم شناسی به وجود آمد.

می دانید که جرم شناسی علمی مرکب و چهارگونه است ( یعنی از همه علوم استفاده می کند و همه اینها وسیله هستند ) جامعه شناسی جنایی یکی از شاخه های علم جرم شناسی اختصاصی است . جرم شناسی اختصاصی یا تخصصی شاخه هایی از این علم هستند که با استفاده از  ره آوردهای این دانش یا ... برای نیل به اهداف این علم تلاش می کنند . مثلاً اگر جرم شناسی در تلاش باشد که با استفاده از ره آوردهای علم روان شناسی ، به حل معمای جرم نائل آید . شاخه ای از علم جرم شناسی اختصاصی مواجه هستیم بنام روان شناسی جنایی. اگر به نقش و تأثیر فیزیولوژی و آناتومی انسانی در ارتکاب و وقوع جرم توجه داشتیم به زیست شناسی جنایی می رسیم در طول حیات تقریباً 140 ساله جرم شناسی ، جسم و فیزیولوژی ، روان و .. به عنوان اساسی ترین نهادهای مورد مطالعه این علم بودند ، توجه بیشتر این دانشمندان بر نقش منفی جامعه در بزهکاری است . اگر چه نقش روان و نارسایی های زیستی نادیده نگرفته شده است.

 قلمرو مطالعاتی جامعه شناسی جنایی : Criminal Sociology

بدواً باید گفت که قلمرو این علم محیط اجتماعی است . محیط دنیایی است که انسان را احاطه کرده است . این محیط در بادی امر به محیط درونی و محیط بیرونی تقسیم می شود . محیط درونی یا ذهنی یا روانی که موضوع بحث روان شناسی جنایی است . اما محیط بیرونی همان عواملی است که خارج از درون انسان او را احاطه کرده است که خود به دو دسته محیط کلی یا عام و محیط شخصی تقسیم می شود .

الف- محیط عام یا کلی: محیطی است که همه شهروندان و اعضای جامعه را فرا گرفته و بر همه احاطه دارد . مثلاً تاریخ جامعه ـ تمدن جامعه ـ نظام ارزشی ـ مذهب ـ فرهنگ ـ صدا و سیما ـ نظام سیاسی ـ اقتصادی ـ جنگ ـ آب و هوا اقلیم و به طور کلی تمامی عواملی که بر همه یا بخش عمده ای از شهروندان احاطه دارد .

 ب- محیط شخصی: محیطی است که اعضای جامعه را به عنوان فرد خاص احاطه کرده است محیط شخصی هر کس با محیط شخصی دیگران تفاوت دارد . مثلاً خانواده هر کدام از ما تأثیری متفاوت از دیگران بر ما دارد.

 محیط شخصی نیز به دو دسته تقسیم می شود:

1- محیط شخصی اختیاری     

2- محیط شخصی اجباری

 1-محیط شخصی اختیاری: محیطی است که فرد با اراده آن را انتخاب کرده است ( اراده آزاد و با سلیقه خود ) مانند محیط خانواده ( ثانویه ) ـ انتخاب همسر ـ طلاق و مانند اینها ـ که خود نیز به دو نوع: انتخابی و محیط اتفاقی تقسیم می شود.

 1-1محیط انتخابی : محیطی است که ورود به آن محیط و تحمل تبعات آن را در اختیار فرد است و معمولاً تمام یا بخش عمده ای از عمر انسان را احاطه می کند . مانند انتخاب همسر ـ طلاق ـ انتخاب شغل ـ انتخاب شهر محل سکونت

 2-1محیط شخصی اختیاری اتفاقی: محیطی است که اگر چه ورود به آن اختیاری است و انتخاب در آن مدخلیت دارد اما فرد در مدت زمان کوتاه و گذرا در آن وارد می شود مانند محیط مدرسه برای کودک یا سربازخانه یا دانشگاه ـ مثلاً دوره  لیسانس شما ـ اتفاقی که منظور ماست به زمان کوتاه آن توجه دارد.

 2-محیط اجباری: محیطی است که چرا بر انسان تحمیل می شود و به دو محیط اجتناب ناپذیر و محیط تحمسلی تقسیم می شود .

 1-2محیط اجتناب ناپذیر: محیطی است که رهایی و فرار از آن به هیچ وجه ممکن نیست . معمولاً خانواده اصلی بارزترین این محیط است . همانطور محیط بیرون کلی به هنگام تولد اجتناب ناپذیر است .

2-2  محیط تحمیلی: محیطی است که توسط یک قوه قاهره برتر و در دورانی از حیات با تمام آن بر فرد تحمیل می شود. مثل: زندان ـ کانون اصلاح و تربیت ـ دوران اسارت

 قلمرو مطالعاتی جامعه شناسی جنایی محیط بیرونی است که اعم از شخصی و کلی است. مثلاً نظام ارزشی جامعه چه تأثیری در ارتکاب جرم دارد حتی مکاتب جرم شناسی و اکثر اجتماعی در مقوله ی جامعه شناسی جنایی قرار می گیرند.