اصول محاکمات جزایی و حقوق جزا هردو مسایلی است که مربوط به جزا میشود ولی این دو نقاط اشتراک و افتراق را دارند اصول محاکمات جزایی روی نحوه و روندجزا در محاکمه تمرکز دارد و جنبه شکلی دارد اما حقو جزا بیشتر در رابطه به مسایل ماهوی جزا تمرکز داشته و به اصل و ماهیت یک مساله جزایی میپردازد. در بحث حاضر میخواهیم اشاره ای بیسیار کو تاه داشته باشیم به اینکه چه نقاط افتراقی بین اصول محاکمات جزایی و حقوق جزا وجود دارد.
در ابتدا میخواهیم که تعریفی از اصول محاکمات جزایی و حقوق جزا داشته باشیم
1- اصول محاکمات جزایی
قانون اجراأت جزائی ، هیئت قضائی را تعین و مراجع کمک کننده به آنرا بیان میدارد مانند ضبط و تحقیق جرایم ، تحریک دعوی جزائی و اقامه و حل و فصل آنرا در بر گرفته ، تشکیلات و اختصاص این هیئت را بیان میدارد. و چنانچه میدانیم یک قاعده معروف است که میگوید " هیچ جزأ بدون قضأ وجود ندارد " چنانچه در ماده (۲۵) قانون اساسی کشور ما نیز ذکر است " شخص تا زمانیکه به حکم نهائی محکمه با صلاحیت محکوم علیه قرار نگیرد بیگناه شمرده میشود. و حکم محکمه یا به محکومیت و یا به برائت شخص صادر میگردد.
2- به مجموع قواعد كلّي و مشترك حاكم بر تحقّق جرائم و ضوابط تعيين شده از سوي دولت در تعريف مجازات‌ها حقوق جزا گفته مي‌شود. حقوق جزا مرجع تعيين اشخاص داراي مسئوليّت جزائي و نيز تعيين نوع كيفر و اقدامات تأمينی مي‌باشد.
نهاد قانون‌گذار با تعريف جرم و مجازات ضمن پيش‌گيري از وقوع جرم،جامعه و افراد آن را از ارتكاب جرم و آثار زيانبار آن حفظ كرده اشخاص قانون‌شكن را از عواقب و مجازات سخت اعمال مجرمانه بر حذر مي‌دارد.
نقاط افتراق
به دو نوع است
1- تفاوت در ماهیت حقوق جزا جز حقوق ماهوی است که از ماهیت و تعاریف جرایم بحث می کند لیکن اصول محاکمات حزایی جز قوانین شکلی است زیرا شکلیات یعنی از نحوه جزا و اجرای احکام جزایی بحث می کند.
2 - تفاوت از نظر قلمرو زمانی مقررات قانون جزای ماهوی به گذشته رجعت نمیکند (عطف به گذشته نمی شود ) مگر در حالت استثنانی و آن در جای است که به نفع متهم باشد اما مقررات قانون جزایی شکلی همیشه به گذشته رجعت می کند مگر در حالت استثنایی